Salomo Mendels, Evalina Mendels-Haas, Benjamin
en Esther
In de jaren dertig vestigde Salomo Mendels zich in Meppel. Mendels was
in 1880 in Wolvega geboren en had in die plaats een grote
exportslagerij:
In de twintiger en dertiger jaren van de vorige
eeuw waren er in Wolvega drie goedlopende exportslachterijen die hun
bestaan vooral te danken hadden aan het slachten van varkens, speciaal
voor de export. De geslachte beesten werden verpakt in kratten en
gingen grotendeels naar Engeland, waardoor ze de geschiedenis in gingen
als de Londense varkentjes. Één van die drie slachterijen was eigendom
van de heren Mendels en Slager en gevestigd in een pand dat iets ten
noorden van het spoor lag. Toen na verloop van jaren dit gebouw te
klein werd nam men de slachterij van de familie Leser over, die juist
ten zuiden van het spoor stond. De ene eigenaar van de firma – de
familie Slager – woonde in Steenwijk en de andere eigenaren – de twee
heren Mendels – in Wolvega en Meppel. Emanuel Mendels woonde aan de
Helomalaan in Wolvega en was getrouwd met Elsje Davidson, in 1884 in
Lemsterland geboren. Ze hadden zelf geen kinderen, maar wel een
pleegzoon in huis; Abraham Delmonte. De moeder van Abraham was familie
van Mendels. Deze jongeman was als boekhouder aan het bedrijf verbonden.
Salomo trouwde met de in 1878 in Almelo geboren Evelina Haas. Het
echtpaar kreeg vier kinderen: Mina (1912), Rebekka (1913), Esther
(1915) en Benjamin (1916). Waarschijnlijk was Bennie gek op bessen,
want als de tijd daar rijp voor was kroop hij onder het hek door om
zich bij de buren te goed te doen aan de vruchtjes die in grote
hoeveelheden aan de bessenstruiken zaten.
|
|
|
|
|
De familie Mendels. Vader, moeder en de
kinderen Mina, Rebekka, Esther en Benjamin.
|
|
|
De familie kwam in Meppel wonen vanwege het betere
‘joodse klimaat’ (er woonden veel meer joodse mensen) ten opzichte van
dat in hun vorige woonplaats Heerenveen. De heer en mevrouw Mendels
waren praktiserende joden en zochten voor zichzelf en hun vier kinderen
een geschikte omgeving. Meppel was ongeveer net zover verwijderd van
Wolvega als Heerenveen, dus de afstand was geen probleem.
In Meppel kwamen ze eerst in de Emmastraat te wonen en later aan de
Stationsweg tegenover het station (op huisnummer 49). Dat was voor
vader (en later zoon Benjamin) handig, want dan konden ze zo in de
trein naar Wolvega stappen om naar de zaak te gaan.
De heer Mendels nam vrij gauw een belangrijke plaats in het joodse
leven in Meppel in. Hij werd de opvolger van Salomo van der Sluis in
het bestuur van Gemilath Gassadim.
Mina, de oudste van de kinderen, maakte in Meppel haar vierjarige MULO
af en ging vervolgens naar de Handelsavondschool. Daarna kreeg ze een
baan bij de firma Mesritz aan het Prinsenplein. Ze werkte op het
kantoor van deze manufacturenhandel. Nadat ze met een joodse jongen uit
Zwolle (Keizer) was getrouwd, vestigde ze zich in 1935 in Utrecht aan
de Vischmarkt. Het huwelijk werd een van de weinige echte joodse
bruiloften in Tivoli aan de Stationsweg in Meppel. Maar dat ging niet
zomaar: er moest een soort baldakijn worden gebouwd, waar de bruid
onderdoor moest lopen.
Rebekka vertrok in 1941 naar Amsterdam, zodat vanaf dat moment alleen
Benjamin en Esther nog thuis woonden. Benjamin werkte bij zijn vader in
de zaak. Van beiden staat als beroep ‘exportslager’ vermeld.
|
|
|
|
|
Het huwelijk van Mina Mendels met Simon
Keizer in 1936 werd in Meppel voltrokken.
|
|
|
Salomo Mendels werd in juli 1942 tewerkgesteld in
Orvelte en op 17 augustus zou zoon Benjamin naar het werkkamp in Linde
vervoerd worden. Hij ontbrak die dag echter op het appèl, toen de
DABO-bus richting Linde reed. Hij was 'm inmiddels gesmeerd. Dat was
het begin van de onderduik van de gehele familie Mendels, die hen door
de Tweede Wereldoorlog zou voeren. Het laatste wat de familie in Meppel
deed was een gedeelte van de inboedel van hun huis aan de Stationsweg
in veiligheid brengen. Toen het bevel van de burgemeester kwam dat de
woning opgeleverd moest worden voor soldaten van de Weermacht, nam
mevrouw Mendels contact op met een bevriende aannemer uit de
Emmastraat. Deze haalde de meest kostbare stukken uit de woning en
bewaarde die gedurende de rest van de oorlog.
|
|
|
|
|
Salomo en Evalina Mendels na de Tweede
Wereldoorlog
bij het huwelijk van hun zoon Benjamin.
|
|
|
Na de oorlog kwamen Salomo en Evaline Mendels
terug in hun huis aan de Stationsweg in Meppel. Ze probeerden de draad
weer op te pakken. Salomo begon opnieuw als exporteur van vers geslacht
varkensvlees, schapenvlees, nuchter kalfsvlees en rundvlees, in
Wolvega. Deze zaak werd medio 1950 opgeheven.
Ook Meppel was veranderd, de joden waren bijna allemaal verdwenen en
twee van hun drie kinderen woonden elders. Toen Salomo dan ook in 1950
zijn werkzaamheden in Wolvega staakte, was het niet verwondelijk dat ze
Meppel verlieten en naar Utrecht verhuisden. Ze waren inmiddels de
vijfenzestig ruimschoots gepasseerd en betrokken een gedeelte van het
huis dat dochter Mina en haar man in de wijk Oog en Al in Utrecht
hadden laten bouwen.
|
|
|
|
|
Benjamin Mendels trouwde na de oorlog met
Nanny van der Sluis. Ze woonden met hun kinderen nog een tijdlang in
Meppel.
|
|
|
Benjamin trouwde op 7 januari 1947 in Staphorst
met Nanny van der Sluis. Het echtpaar ging eerst in de Cornelis
Houtmanstraat 14 en daarna in de Catharinastraat 2 wonen. Ze kregen
drie kinderen: Hans Berthold (Hans), Bertho Menno (Bertho) en Hetty
Renée Betsy Evelynn (Hetty). Deze kinderen werden allen in Meppel
geboren. Op 28 mei 1962 vertrok de hele familie naar Apeldoorn. Bertho
Mendels overleed op 30 januari 1988 door een ongeluk. In datzelfde jaar
overleed op 1 september zijn vader Benjamin. Nanny Mendels-van der
Sluis overleed op 1 mei 2004 in Apeldoorn, maar werd op de joodse
begraafplaats in Meppel begraven: in de nabijheid van haar moeder Betje
Roos. Moeder en dochter zijn samen met Hartog Stoppelman de enige
mensen die na de oorlog op de joodse begraafplaats in Meppel begraven
zijn. Dat zegt genoeg over het ‘joodse leven’ in die stad!
De andere leden van het gezin waaruit Salomo
Mendels stamde, waren minder gelukkig, getuige de gegevens van zijn
broers en zusters hieronder.
Het gezin van
Abraham Mendels en Mina Davidson:
Pietje Mendels, geboren
13-9-1874, overleden 14-1-1943 Auschwitz
Betje Mendels, geboren
28-9-1876, overleden 14-9-1942 omgeving Auschwitz
Emanuel Mendels, geboren
2-11-1878, overleden 1-1-1944 Birkenau
Salomo Mendels, geboren
4-10-1880, overleden 8-8-1965 Utrecht
Hendrica Mendels, geboren
14-4-1882, overleden 2-4-1943 Sobibor
Vroukje Mendels, geboren
24-01-1884, overleden 14-2-1884 Wolvega
Levi Mendels, geboren
7-8-1885, overleden 2-4-1943 Sobibor
Marcus Mendels, geboren
21-10-1887, overleden 9-5-1891 Wolvega
Sara Mendels, geboren
26-3-1891, overleden 27-8-1943 Auschwitz
|
|
|
|
|
Na de oorlog woonden Benjamin en Nanny
Mendels met
hun kinderen Hans, Bertho en Hetty in de Catharinastraat.
|
|
|
|